Trong bối cảnh kinh tế - xã hội phát triển mạnh mẽ, yêu cầu về xây dựng nông thôn mới không chỉ dừng lại ở việc hoàn thiện cơ sở hạ tầng mà còn phải đảm bảo sự phát triển bền vững, nâng cao đời sống của người dân. Vậy hướng đi nào cho nông thôn Việt Nam trong giai đoạn 2026-2030? Công nghệ có vai trò ra sao trong việc chuyển đổi nông thôn theo hướng hiện đại và bền vững? Phóng viên Báo Điện tử Dân Việt đã có cuộc trò chuyện với ông Cao Đức Phát - nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, nguyên Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương để làm rõ những định hướng chiến lược trong thời gian tới.

Thưa ông, sau 15 năm triển khai Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, ông đánh giá đâu là những bài học quan trọng nhất cần kế thừa và phát huy trong giai đoạn tiếp theo?

- Chương trình đã mang lại những thay đổi lớn cho nông thôn Việt Nam, giúp nâng cao nhận thức của người dân về vai trò chủ thể của họ trong phát triển nông thôn. Một trong những bài học quan trọng nhất là phải tiếp tục phát huy tính chủ động, sáng tạo của cộng đồng. Trước đây, nhiều địa phương còn có tâm lý trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước, nhưng sau một thời gian triển khai, người dân đã thấy rõ họ chính là nhân tố quyết định sự phát triển bền vững của quê hương mình.

Ông Cao Đức Phát – nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, nguyên Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương, việc tiếp tục áp dụng mô hình nông thôn mới nâng cao và kiểu mẫu một cách đồng loạt sẽ chỉ là sự "cơi nới". Ảnh: Lê Hiếu

Bên cạnh đó, chúng ta cũng thấy được tầm quan trọng của việc kết hợp phát triển hạ tầng với cải thiện sinh kế. Hạ tầng giao thông, trường học, bệnh viện đã được đầu tư mạnh, nhưng nếu không có các giải pháp đồng bộ về kinh tế, việc làm thì nông dân vẫn khó thoát nghèo bền vững. Vì vậy, trong giai đoạn tới, chúng ta cần tập trung vào chuyển đổi kinh tế nông thôn theo hướng xanh, hiện đại, nâng cao năng suất và giá trị gia tăng của sản phẩm nông nghiệp.

Để thực hiện những mục tiêu này, tôi nghĩ nên chăng ta có thể đặt tên gọi là “Chương trình xây dựng nông thôn hiện đại” thay vì chương trình xây dựng nông thôn mới. Trong đó, đẩy mạnh phát triển kinh tế nông thôn theo hướng chuyển đổi xanh, chuyển đổi số đủ sức tạo việc làm và nâng cao nhanh thu nhập tại chỗ cho dân cư nông thôn, ngang bằng với thu nhập ở khu vực đô thị.

Vậy theo ông, những thách thức lớn nhất hiện nay trong việc phát triển nông thôn là gì và làm sao để khắc phục?

- Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là tốc độ đô thị hóa nhanh khiến nhiều khu vực nông thôn bị bỏ lại phía sau. Lao động trẻ di cư lên thành phố, khiến nhiều làng quê vắng bóng người lao động chính. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp mà còn làm suy giảm đời sống văn hóa, xã hội ở nông thôn.

Ngoài ra, biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, làm suy thoái đất đai, nguồn nước, tăng nguy cơ thiên tai. Ô nhiễm môi trường từ rác thải, thuốc bảo vệ thực vật cũng đang là vấn đề báo động. Để khắc phục, cần có chính sách đồng bộ nhằm giữ chân lao động trẻ ở nông thôn bằng cách tạo việc làm hấp dẫn, hỗ trợ khởi nghiệp, phát triển dịch vụ nông thôn. Đồng thời, cần thúc đẩy mô hình nông nghiệp sinh thái, giảm phát thải và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

Công nghệ đóng vai trò như thế nào trong chiến lược phát triển nông thôn mới giai đoạn 2026-2030, thưa ông?

- Công nghệ chính là chìa khóa để hiện đại hóa nông thôn và nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm nông nghiệp. Việc ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), blockchain không chỉ giúp nâng cao năng suất mà còn giúp quản lý sản xuất hiệu quả hơn.

Chẳng hạn, cảm biến IoT có thể giúp giám sát độ ẩm đất, điều tiết tưới tiêu tự động, tiết kiệm nước và phân bón. AI có thể hỗ trợ dự báo dịch bệnh trên cây trồng, vật nuôi, giúp nông dân có biện pháp phòng tránh kịp thời. Blockchain giúp truy xuất nguồn gốc sản phẩm, nâng cao giá trị thương hiệu nông sản Việt Nam.

Bên cạnh đó, việc phổ cập thương mại điện tử, phát triển các sàn giao dịch nông sản trực tuyến sẽ giúp người nông dân bán hàng trực tiếp, giảm bớt sự phụ thuộc vào thương lái, nâng cao thu nhập. Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ đào tạo kỹ năng số cho nông dân, giúp họ tiếp cận và sử dụng công nghệ một cách hiệu quả.

HTX nông nghiệp Tuấn Ngọc (phường Phú Hữu, TP Thủ Đức, TPHCM), đơn vị chuyên sản xuất rau sạch công nghệ cao. Từ 1 vườn ban đầu với diện tích 1.000m2, đến nay, HTX đã xây dựng thêm nhiều vườn khác với tổng diện tích 10.000m2. Ảnh: Hồng Liên

Để đưa công nghệ vào chuyển đổi xanh, nâng cao đời sống nông dân, theo ông, cần có những giải pháp nào?

- Để đưa công nghệ vào chuyển đổi xanh và nâng cao đời sống nông dân, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới vào sản xuất nông nghiệp. Phát triển các mô hình nông nghiệp thông minh, nông nghiệp chính xác nhằm tối ưu hóa nguồn tài nguyên và tăng năng suất.

Bên cạnh đó, cần khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao, giúp hiện đại hóa sản xuất nông nghiệp, tạo ra các chuỗi giá trị nông sản bền vững. Đồng thời, cần có cơ chế hỗ trợ nông dân tiếp cận với các nguồn vốn ưu đãi và kỹ thuật tiên tiến, giúp họ dễ dàng chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng xanh, sạch, an toàn.

Cần nâng cao nhận thức và đào tạo kỹ năng công nghệ cho người dân, giúp họ thích nghi với xu hướng sản xuất mới, tận dụng hiệu quả công nghệ để gia tăng giá trị nông sản và nâng cao thu nhập. Việc xây dựng hệ thống dữ liệu nông nghiệp số, ứng dụng công nghệ vào giám sát môi trường, dự báo thiên tai, kiểm soát chất lượng nông sản sẽ giúp ngành nông nghiệp phát triển bền vững hơn.

Việc nâng cao đời sống của nông dân trong giai đoạn tới cần tập trung vào những giải pháp nào?

- Để nâng cao đời sống nông dân, trước hết cần cải thiện thu nhập bằng cách tạo ra hệ sinh thái kinh tế đa dạng. Ngoài sản xuất nông nghiệp, cần thúc đẩy các ngành nghề nông thôn như chế biến thực phẩm, du lịch sinh thái, thương mại dịch vụ.

Một trong những giải pháp quan trọng là phát triển các hợp tác xã kiểu mới, giúp nông dân liên kết sản xuất, tăng khả năng đàm phán với doanh nghiệp và tiếp cận thị trường tốt hơn. Đồng thời, cần đầu tư vào giáo dục, y tế, cơ sở hạ tầng văn hóa để người dân không chỉ có đời sống vật chất tốt hơn mà còn được tiếp cận với các dịch vụ chất lượng cao.

Ngoài ra, việc xây dựng môi trường sống xanh, sạch, đẹp cũng là yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng cuộc sống ở nông thôn. Cần có các chính sách hỗ trợ bảo vệ môi trường, xử lý rác thải, thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo.

Sử dụng máy bay không người lái để phun thuốc phòng trừ sâu bệnh cho mô hình 50ha lúa tại xã Dị Nậu, huyện Thạch Thất, Hà Nội.

- Tôi tin rằng đến năm 2040, nông thôn Việt Nam sẽ trở thành một khu vực phát triển hiện đại, đáng sống với những đô thị nông thôn xanh, thông minh. Kinh tế nông thôn sẽ không còn phụ thuộc hoàn toàn vào sản xuất nông nghiệp mà mở rộng sang nhiều lĩnh vực khác như công nghiệp chế biến, dịch vụ, du lịch.

Công nghệ sẽ hiện diện trong mọi mặt của đời sống nông thôn, từ sản xuất đến giáo dục, y tế, giúp thu hẹp khoảng cách giữa thành thị và nông thôn. Môi trường sống sẽ trong lành hơn, văn hóa truyền thống được bảo tồn và phát huy.

Quan trọng hơn, đời sống người dân ở nông thôn sẽ được nâng cao cả về vật chất lẫn tinh thần, không chỉ có thu nhập cao hơn mà còn có điều kiện tiếp cận các dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa như ở thành phố.

Hồng Liên (Nguồn: danviet.vn)